40 χρόνια στ’ αχνάρια των gnu
Ο κύκλος αναπαραγωγής και αποδημίας των γκνου είναι η κινητήρια δύναμη στο Σερενγκέτι. Εδώ και 40 χρόνια, η αποστολή ενός ανθρώπου είναι να κάνει δημοφιλή αυτά τα θηλαστικά, να λύσει τους γρίφους σχετικά με την περίοδο του ζευγαρώματος τους και να τα φέρει σε ένα επιτραπέζιο λεύκωμα στο καθιστικό μας.
Ο Richard Estes στρίβει το τζιπ του βόρεια, ενώ μια υπόκωφη αντήχηση από το δυτικό Σερενγκέτι σβήνει αργά πίσω από τους μακρινούς λόφους. Είναι το “μεγάλο μουρμουρητό”, όπως το περιγράφει ο Estes, μια χορωδία ζευγαρώματος σε basso profundo που θυμίζει κάτι ανάμεσα σε αγελάδα και βουβαλοβάτραχο. Στα 76 του χρόνια, τα περισσότερα από τα οποία τα πέρασε μελετώντας τα γκνού και άλλα θηλαστικά της Αφρικής, ο Estes έχει ακούσει αυτόν τον ήχο χιλιάδες φορές, αλλά τώρα του ακούγεται διαφορετικός. Όταν τελικά φθάνει στα ζώα, τα βρίσκει κλεισμένα πίσω από ένα φτάχτη 2,5 μέτρων, ενώ το μουρμουρητό ακούγεται από ένα μεγάφωνο.
Ο Estes, μέλος του ερευνητικού Ινστιτούτου Smithsonian της Βιρτζίνιας, ειδικεύεται στη συμπεριφορά των γκνου και γενικότερα των μεγάλων θηλαστικών της Αφρικής. Τώρα βρίσκεται στο μέσον του τελευταίου και πιο σημαντικού του προγράμματος. Εδώ και τέσσερις δεκαετίες προσπαθεί να διαλευκάνει το μυστήριο λειτουγρίας του μηχανισμού που δίνει το ρυθμό στον κύκλο αναπαραγωγής των γκνου. Κάθε χρόνο, το Φεβρουάριο, λίγες βδομάδες μπρος ή πίσω, περισσότερα από ένα εκατομμύριο γκνου συγκεντρώνονται στο νοτιοανατολικό τεταρτημόριο της σχεδόν κυκλικής πορείας μετανάστευσης που ακολουθούν. Εκεί, φέρνουν στον κόσμο τα περίπου 500 χιλιάδες μικρά τους, τα μισά από αυτά μέσα σε διάστημα δύο εβδομάδων. Το τρομερό είναι ότι αυτή η έκρηξη γεννήσεων ανοίγει την όρεξη των ντόπιων σαρκοβόρων, που προφανώς… ελλείψει ψυγείου, τρώνε όσο αντέξουν.
Αυτής της συγκυρίας του απόλυτου συγχρονισμού, αντίστοιχη της οποίας δεν συναντάμε στα αφρικανικά θηλαστικά, έχει προηγηθεί ένα εξίσου εντυπωσιακό “κόλπο”, οκτώ μήνες νωρίτερα, όταν εκατοντάδες χιλιάδες θηλυκά γκνου, συγκεντρωμένα σε μερικές εκατοντάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα, έρχονται σε οίστρο μέσα σ’ ένα μικρό διάστημα.
Πως όμως κινούνται όλα με τον ίδιο ρυθμό; Μήπως το φεγγάρι τα ναρκώνει και τα καθοδηγεί, θεωρία που έχουν αναπτύξει κάποιοι παρατηρητές; Μήπως πρέπει να αναζητήσουμε μια εξήγηση στο ερωτικό κάλεσμα των αρσενικών, συμμεριζόμενοι τη θεωρία που ανέπτυξε ο Estes πριν από σαράντα χρόνια; Ή μήπως υπάρχει τελικά κάποια άλλη δύναμη; Ο Estes επιστράτευσε επιστήμονες, τα τελευταία επιτεύγματα της μοριακής χημείας και 16 θηλυκά γκνου σε μια πειραματική παρατήρηση για να ερμηνευθεί το πως λειτουργεί το βιολογικό τους ρολόι.
Το Σερενγκέτι και τα γκνου πάνε μαζί. Προσθέστε όλα τα λιοντάρια, τους ελέφαντες, τους φακόχοιρους, τις καμηλοπάρδαλεις, τις γαζέλες, τις ζέβρες, τα ιμπάλα, τα τόπι και τις ύαινες που ζουν σε αυτές τις πεδιάδες και δεν θα μπορέσουν να ξεπεράσουν το πλήθος των γκνου. Κι όμως, είναι οι ελέφαντες, τα λιοντάρια και άλλα “χαρισματικά” θηλαστικά που μονοπωλούν τα θέματα των λευκωμάτων. Τα γκνου δεν κατάφεραν καν να έχουν έναν ομιλούντα ρόλο στο… “Βασιλιά των Λιονταριών”.
Μιλάει αντ’ αυτών ο Estes. Λέει ότι επέλεξε τα γκνου γιατί ήταν τα πιο ενδιαφέροντα απ’ όλα τα θηλαστικά που σκεφτόταν να μελετήσει, κυρίως εξαιτίας της ασυνήθιστα θεαματικής περιόδου του ζευγαρώματος και της αναπαραγωγής τους. Το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης μας για τη συμπεριφορά των γκνου το οφείλουμε στον γκουρού των γκου, όπως αποκαλούν τον Estes. Ο ίδιος σχεδιάζει να αφιερώσει τα αμέσως επόμενα χρόνια στη συγγραφή ενός βιβλίου για τα γκνου. “Τα γκνου αξίζουν το δικό τους βιβλίο”, εξηγεί, “κι αν δεν το γράψω εγώ, κανείς δεν θα το γράψει”.